Kiến thức tâm lý

Chứng Mất Biểu Đạt Cảm Xúc (Alexithymia): Nguyên Nhân, Tác Động và Cách Ứng Phó

Chứng mất biểu đạt cảm xúc (mù cảm xúc) là gì? Nguyên nhân, tác động, cách điều trị và hỗ trợ người mắc Alexithymia một cách hiệu quả.

1. Chứng mất biểu đạt cảm xúc là gì?

Chứng mất biểu đạt cảm xúc (Alexithymia), hay còn gọi là mù cảm xúc, là tình trạng một người gặp khó khăn hoặc không thể xác định, trải nghiệm và mô tả cảm xúc của chính mình.

Dù không được xem là một bệnh lý tâm thần trong Cẩm nang chẩn đoán DSM-5, đây lại là một triệu chứng thường gặp ở người mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần như trầm cảm, lo âu, sang chấn thời thơ ấu, hoặc bệnh lý thần kinh – ví dụ như chấn thương sọ não, bệnh Parkinson.

Ước tính, khoảng 10% dân số trên thế giới có thể gặp tình trạng này.

🔗 Xem thêm: Giai đoạn của trầm cảm bạn nên biết

2. Nguyên nhân gây chứng mất biểu đạt cảm xúc

Các nhà nghiên cứu chưa xác định chính xác nguyên nhân, nhưng một số yếu tố được cho là liên quan:

  • Yếu tố di truyền và thần kinh: Cấu trúc não và kết nối thần kinh ảnh hưởng đến khả năng nhận diện cảm xúc.

  • Phát triển tâm lý: Trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu, đặc biệt là lạm dụng hoặc bỏ rơi.

  • Bệnh lý tâm thần: Lo âu, trầm cảm, rối loạn ăn uống, rối loạn sử dụng chất, OCD.

  • Bệnh lý thần kinh – y khoa: Rối loạn phổ tự kỷ, đột quỵ, động kinh, đa xơ cứng, Parkinson.

  • Sang chấn kéo dài: Nhiều người mắc Alexithymia là nạn nhân của bạo hành thời thơ ấu và phát triển cơ chế “đóng cửa” cảm xúc để sinh tồn.

3. Dấu hiệu nhận biết mù cảm xúc

Người mắc chứng mất biểu đạt cảm xúc thường:

  • Khó đặt tên cho cảm xúc (“tôi cảm thấy tệ” nhưng không rõ là buồn, giận hay lo lắng).

  • Ít bộc lộ cảm xúc bằng lời nói hoặc cử chỉ.

  • Không nhận ra cảm xúc của người khác.

  • Gặp khó khăn khi diễn đạt nhu cầu cảm xúc trong mối quan hệ.

  • Có xu hướng bị hiểu lầm là “lạnh lùng” hay “vô cảm”.

4. Ảnh hưởng của chứng mất biểu đạt cảm xúc

4.1. Ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý

  • Tăng căng thẳng, lo âu.

  • Khó đưa ra quyết định do tín hiệu cảm xúc bị mờ nhạt.

  • Khó điều tiết cảm xúc vì không nhận diện rõ cảm xúc cần điều tiết.

4.2. Ảnh hưởng đến các mối quan hệ

  • Khó phản hồi nhu cầu cảm xúc của người khác.

  • Không thể chia sẻ cảm xúc, dẫn đến khoảng cách tình cảm.

  • Dễ xảy ra xung đột, hiểu lầm hoặc đổ vỡ trong mối quan hệ.

5. Ví dụ thực tiễn

  1. Xung đột không giải quyết được: Khi cãi nhau về tài chính, người mắc Alexithymia có thể chỉ cảm thấy “sai sai” mà không biết mình đang bực, khiến đối phương thấy không được lắng nghe.

  2. Thiếu phản hồi trong quyết định quan trọng: Về việc sinh con hay chuyển nhà, người mắc bệnh ít bày tỏ cảm xúc, khiến bạn đời cảm thấy cô đơn.

  3. Hạn chế trong sự thân mật: Khó chia sẻ cảm xúc và thân mật về thể chất, dẫn đến hiểu lầm rằng họ không quan tâm.

6. Cách ứng phó và điều trị

6.1. Trị liệu tâm lý

Trị liệu cá nhân hoặc nhóm giúp người bệnh học cách nhận diện và diễn đạt cảm xúc. Đây là phương pháp hiệu quả nhất.

6.2. Công cụ hỗ trợ

  • Bánh xe cảm xúc: Giúp mở rộng vốn từ chỉ cảm xúc.

  • Nhật ký cảm xúc: Ghi lại tình huống, phản ứng cơ thể, cảm xúc.

  • Thiền chánh niệm: Tăng khả năng nhận biết hiện tại.

6.3. Vai trò của người thân

  • Lắng nghe không phán xét.

  • Tạo môi trường an toàn để chia sẻ.

  • Khuyến khích tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia.

🔗 Xem thêm: Đội ngũ chuyên gia tâm lý của Tâm An

7. Cách hỗ trợ người mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc

  • Thể hiện sự cảm thông với nguyên nhân khiến họ gặp khó khăn.

  • Tìm hiểu trải nghiệm sống của họ, kể cả sang chấn trong quá khứ.

  • Tạo không gian an toàn để họ suy nghĩ và diễn đạt cảm xúc.

  • Đồng thuận cách hỗ trợ trước khi áp dụng các phương pháp giúp họ cải thiện.

8. Kết luận

Chứng mất biểu đạt cảm xúc không phải là bản án chung thân về khả năng kết nối cảm xúc. Với trị liệu phù hợp, công cụ hỗ trợ và sự kiên nhẫn từ người xung quanh, người mắc mù cảm xúc hoàn toàn có thể cải thiện kỹ năng nhận diện và diễn đạt cảm xúc, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và các mối quan hệ.