Có thể bạn từng gặp ai đó rất thông minh, nhưng lại gặp khó khăn khi phải trò chuyện hoặc thể hiện cảm xúc. Những biểu hiện ấy có thể không đơn thuần là tính cách, mà là dấu hiệu của Asperger, một dạng tự kỷ chức năng cao. Trị Liệu Tâm Lý Tâm An sẽ giúp bạn trả lời câu hỏi Asperger là gì, cách nhận diện dấu hiệu phổ biến và hướng đồng hành nhẹ nhàng.
1. Asperger (Tự Kỷ Chức Năng Cao) Là Gì?
Hội chứng Asperger (Tự kỷ chức năng cao) là một dạng của rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Người mắc Asperger thường có chỉ số IQ ở mức trung bình hoặc cao, và khả năng ngôn ngữ tốt hơn so với các dạng tự kỷ khác.
Tuy nhiên, họ thường gặp khó khăn đáng kể trong giao tiếp xã hội, biểu cảm, tương tác, và có xu hướng lặp lại hành vi hoặc đam mê sâu với một vài chủ đề cụ thể.
Cần lưu ý rằng từ năm 2013, theo DSM‑5, Asperger không còn là chẩn đoán độc lập mà được xếp chung vào ASD. Nhưng thuật ngữ “Asperger” vẫn được sử dụng rộng rãi, vì nó mô tả chính xác nhóm người có đặc điểm rối loạn phổ tự kỷ không đi kèm chậm phát triển ngôn ngữ:
| Điểm khác biệt của Asperger là gì? | Cụ thể |
| Chỉ số IQ | Thường trung bình hoặc cao. |
| Ngôn ngữ | Phát triển bình thường nhưng thiếu linh hoạt trong giao tiếp. |
| Giao tiếp xã hội | Gặp khó khăn trong đọc biểu cảm, tương tác hai chiều. |
| Sở thích & hành vi | Lặp lại, tập trung sâu vào một số chủ đề. |
2. Dấu Hiệu Nhận Biết Hội Chứng Asperger Là Gì?
Hãy cùng Tâm An lắng nghe cơ thể và cảm xúc để tìm hiểu xem những dấu hiệu của Asperger là gì trong phần dưới đây:
2.1. Biểu hiện ở trẻ em
Trẻ mắc hội chứng Asperger thường thể hiện từ rất sớm, khoảng 3 đến 6 tuổi:
- Khó hiểu tín hiệu phi ngôn ngữ (cử chỉ, nét mặt, giọng điệu) hoặc không biết đọc ý người khác.
- Không hiểu đùa cợt, mỉa mai, nói chuyện rất trang trọng, máy móc .
- Không giao tiếp bằng mắt, thích ở một mình, không chia sẻ niềm vui hoặc tự hào về thành tích.
- Những sở thích ám ảnh, tập trung sâu vào một chủ đề, có trí nhớ cực tốt.
- Cố chấp với thói quen, dễ nổi cáu khi có thay đổi nhỏ.
- Hành vi lặp lại, vụng về vận động, phản ứng thái quá với cảm giác như là sợ tiếng động, ánh sáng, mùi…
>> Đọc thêm: Trị Liệu Tâm Lý Trong Phát Triển Trẻ – Hỗ Trợ Phát Triển Toàn Diện
2.2. Biểu hiện ở người trưởng thành
Nhiều người mắc Asperger chỉ được nhận diện khi trưởng thành, bởi họ đã học cách che giấu khác biệt để hòa nhập:
- Khó hiểu cảm xúc người khác, tránh giao tiếp mắt, hoặc phản ứng quá thẳng thắn.
- Ưa duy trì thói quen, phản ứng mạnh khi bị thay đổi từ lịch trình hoặc môi trường quen thuộc.
- Khả năng tập trung sâu nhưng hẹp, mê mải với một chủ đề, đôi khi nói lảm nhảm mãi không thôi.
- Hành vi lập đi lập lại, hoặc phản ứng lạ với các kích thích, có thể là quá mạnh hoặc quá yếu.
2.3. Những khó khăn thường gặp trong giao tiếp, cảm xúc và hành vi
Dù ở tuổi nào, người mắc Asperger đều dễ gặp phải những khó khăn sau:
- Thiếu hiểu biết ngôn ngữ/tình cảm tinh tế, không hiểu đùa, không hiểu ý người khác.
- Thiếu biểu cảm, gương mặt ít thay đổi, giọng nói bằng phẳng hoặc kỳ lạ.
- Giao tiếp một chiều, chỉ nói về mình hoặc chủ đề yêu thích, khó chuyển đổi câu chuyện.
- Phản ứng quá mạnh với thay đổi, dẫn đến lo lắng, bức bối hoặc tỏ thái độ chống đối.
- Kết bạn khó khăn, dễ bị cô lập, nhiều người từng bị bắt nạt hoặc hiểu lầm.
2.4. Biểu hiện dễ nhầm với các rối loạn khác
Khi bạn hoặc người thân gặp những hành vi bất thường, rất dễ hiểu nếu có sự nhầm lẫn Asperger là gì với các rối loạn tâm lý khác:
Asperger và ADHD (Rối loạn tăng động giảm chú ý):
Cả hai có thể gây nhầm lẫn vì:
- Khó tập trung, dễ xao nhãng xuất hiện ở cả hai.
- Hành vi bốc đồng đôi khi cũng giống nhau.
- Một số trẻ và người lớn có thể được chẩn đoán cả hai cùng lúc.
Tuy nhiên, hãy tìm hiểu xem những đặc điểm phân biệt quan trọng của Asperger là gì nhé:
| Đặc điểm | Asperger | ADHD |
| Giao tiếp xã hội | Khó hiểu tín hiệu xã hội, giao tiếp một chiều | Có thể muốn giao tiếp nhưng thiếu tập trung |
| Mối quan tâm chuyên sâu | Gắn bó với sở thích hẹp, lâu dài | Thường có sở thích nhanh chóng đổi mới |
| Thói quen và sự thay đổi | Chịu mức độ cao, phản ứng mạnh nếu xáo trộn | Nhạy hơn với đổi mới, thiếu cấu trúc |
| Phản ứng cảm xúc | Khó “đọc cảm xúc” người khác, cảm xúc phẳng | Bốc đồng, dễ kích động và mất kiểm soát cảm xúc |
Asperger và PTSD (Rối loạn stress sau sang chấn)
Asperger đôi khi bị hiểu nhầm là trải qua chấn thương tâm lý do ánh mắt tránh né, giao tiếp khó khăn, hoặc phản ứng mạnh với thay đổi. Tuy nhiên, bạn hãy chú ý kĩ nguyên nhân của Asperger là gì:
- PTSD là phản ứng sau một sự kiện sang chấn rõ ràng (bạo lực, tai nạn…) với triệu chứng như chìm đắm vào ký ức, flashback, sợ hãi cố định.
- Asperger là vì não bộ phát triển khác biệt, không do chấn thương nên không xuất hiện flashback kiểu PTSD. Thay vào đó, là khó hiểu cảm xúc, hành vi lặp lại, và nhạy cảm cảm giác.
3. Nguyên Nhân Dẫn Đến Hội Chứng Asperger Là Gì?
Khi hiểu rõ nguyên nhân dẫn đến Asperger là gì, bạn và người thân sẽ cảm thấy dễ chấp nhận hơn và biết cách thích ứng một cách chủ động.
3.1. Yếu tố di truyền và sinh học thần kinh
Tâm An mời bạn cùng khám phá vai trò của yếu tố di truyền và cơ chế sinh học thần kinh trong sự phát triển của Asperger là gì:
- Asperger có xu hướng gia đình rõ rệt, nghiên cứu sinh đôi cho thấy nếu một song sinh cùng trứng mắc chứng tự kỷ, khả năng người còn lại cũng mắc là từ 36 - 95%.
- Không có “gen Asperger” cụ thể, nhưng nhiều đột biến gen, biến separa gen, hoặc biến dị kiểu sao chép (CNV) liên quan yếu tố rối loạn phát triển thần kinh.
- Sự khác biệt về cấu trúc não như ở thùy trán, thái dương và các bất thường về kết nối neuron đã được phát hiện ở cả trẻ và người trưởng thành mắc Asperger.
- Rối loạn ở hệ thống neurotransmitter (ví dụ GABA/glutamate) cũng góp phần làm thay đổi cách não xử lý thông tin và cảm giác xã hội.
3.2. Vai trò của môi trường và sự phát triển sớm
Các yếu tố ngoài di truyền, như nhiễm trùng khi mang thai, sinh non, tiếp xúc hóa chất môi trường (dioxin, thuốc trừ sâu), hay dùng thuốc/nội tiết trong thai kỳ có thể làm tăng nguy cơ mắc Asperger.
Bên cạnh đó, tác động cộng hưởng di truyền-môi trường đóng vai trò quan trọng. Bởi không phải gen hay môi trường đơn lẻ, mà là cách hai yếu tố đó tương tác và thay đổi hệ thống thần kinh đang phát triển của trẻ.
3.3. Những hiểu lầm phổ biến về nguyên nhân gây bệnh
Nhiều người vẫn hiểu sai về Asperger là gì, từ đó dẫn đến định kiến không đáng có. Tâm An sẽ giúp bạn bóc tách những hiểu lầm phổ biến xoay quanh nguyên nhân của hội chứng này:
- Asperger không phải do lỗi nuôi dạy: Không liên quan đến cha mẹ quá nghiêm khắc hay dễ dãi.
- Không phải kết quả của vắc‑xin: Các nghiên cứu lâm sàng đều khẳng định không có bằng chứng vắc‑xin là nguyên nhân gây tự kỷ.
- Không phải do thiếu tương tác xã hội: Dù giao tiếp xã hội là thử thách, nhưng đó không phải là nguyên nhân, mà là biểu hiện từ não bộ phát triển khác biệt.
Tâm An muốn nói với bạn rằng: những yếu tố dẫn đến Asperger là gì thì thật sự rất đa dạng. Nhưng điều quan trọng nhất không phải tại sao bạn mắc, mà là làm sao bạn hiểu để hỗ trợ mình thật sự đúng cách.
4. Phương Pháp Chẩn Đoán Asperger Là Gì?
Tâm An luôn tin rằng việc chẩn đoán không phải để “gắn mác”, mà là để bạn, hoặc người thân, được thấu hiểu đúng cách, từ đó tìm ra được kế hoạch hỗ trợ hiệu quả cho Asperger là gì.
4.1. Tiêu chí chẩn đoán theo y khoa hiện đại
Mặc dù DSM‑5 đã nhập Asperger vào chung dưới Autism Spectrum Disorder (ASD) – mức 1, các chuyên gia vẫn sử dụng các tiêu chí sau để nhận diện rõ hơn tình trạng tự kỷ chức năng cao:
- Có 2/3 nhóm khó khăn về giao tiếp xã hội, như ít phản hồi xã hội, hiểu nhầm ngôn ngữ phi ngôn ngữ, khó phát triển bạn bè phù hợp.
- Có ít nhất 2 hành vi lặp lại hoặc sở thích hẹp, ví dụ như ám ảnh một chủ đề, lệ thuộc thói quen, phản ứng với kích thích giác quan.
4.2. Các công cụ đánh giá và quan sát hành vi
Để đưa ra chẩn đoán chính xác hơn, chuyên gia có thể sử dụng kết hợp phỏng vấn – quan sát – thang đo tiêu chuẩn:
Dành cho trẻ em:
- M-CHAT-R/F: Bảng câu hỏi phụ huynh, nhanh chóng phát hiện dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ ở lứa tuổi 16-30 tháng.
- CAST (Childhood Autism Spectrum Test): Sàng lọc hành vi, sở thích, tương tác ở trẻ 4-11 tuổi.
- CARS (Childhood Autism Rating Scale): Đánh giá mức độ tự kỷ từ nhẹ đến nặng qua 15 tiêu chí hành vi.
Dành cho người trưởng thành:
- AQ (Autism‐Spectrum Quotient – 50 câu): Sàng lọc mức độ đặc trưng phổ tự kỷ ở người có IQ ≥ 80. Điểm ≥ 32 gợi ý cần đánh giá chuyên sâu.
- RAADS‑14/RAADS‑R: Bảng tự đánh giá chuyên sâu hơn, giúp phát hiện những trường hợp Asperger chưa được chẩn đoán; độ nhạy ~97%, độ chính xác ~100%.
Phỏng vấn – Quan sát trực tiếp:
- ADOS‑2 (Autism Diagnostic Observation Schedule): phiên bản vàng dùng trong chẩn đoán ASD dựa trên trò chơi và quan sát hành vi.
- ADI‑R (Autism Diagnostic Interview – Revised): phỏng vấn sâu 93 mục với phụ huynh/người thân về phát triển sớm và hành vi xã hội.
5. Cách Điều Trị Hội Chứng Asperger Là Gì?
Đối với người mắc Asperger, trị liệu đúng không chỉ giúp dễ chịu hơn trong giao tiếp, mà còn là chìa khóa để người ấy sống an toàn, hạnh phúc và phát huy điểm mạnh cá nhân.
5.1. Trị liệu hành vi – ngôn ngữ – cảm xúc
Khi đã hiểu đúng Asperger là gì, việc thiết kế một lộ trình trị liệu phù hợp sẽ giúp người mắc hội chứng này thích nghi tốt hơn trong cuộc sống:
- ABA (Applied Behavior Analysis): liệu pháp hành vi tập trung tăng hành vi tích cực, giảm hành vi lặp lại không mong muốn.
- Chiến lược phát triển trọng tâm (PRT): dạng ABA thân thiện hơn, đặt năng lực tự điều chỉnh, tương tác đa ngữ cảnh ở trung tâm, giúp cải thiện giao tiếp và giảm hành vi tiêu cực.
- CBT (Cognitive Behavioral Therapy): hỗ trợ kiểm soát lo âu, căng thẳng, phát triển kỹ năng ứng phó cảm xúc.
5.2. Hỗ trợ học tập và xây dựng kỹ năng xã hội
Tâm An sẽ cùng bạn tìm hiểu sâu hơn về Asperger là gì và cách hỗ trợ hiệu quả trong môi trường học đường và xã hội:
- Social Skills Training: luyện tập tín hiệu xã hội, đọc biểu cảm, giao tiếp tự nhiên qua trò chơi, mô phỏng tình huống, đặc biệt quan trọng cho trẻ em.
- Video modeling, social narratives và Skillstreaming: giúp học kỹ năng xã hội qua hình ảnh, câu chuyện, mô phỏng thực tế.
- LEGO therapy: cách tiếp cận thú vị, giúp trẻ tập hợp nhóm nhỏ, xây dựng sự tương tác và hợp tác.
5.3. Vai trò của gia đình và cộng đồng
Gia đình cần hiểu rõ Asperger là gì để không vô tình làm tổn thương bằng sự kỳ vọng hay áp lực. Tâm An tin rằng khi được cộng đồng nâng đỡ đúng cách, ai cũng có thể sống trọn vẹn với chính mình:
- Trị liệu hướng gia đình: giúp cha mẹ hiểu hành vi, giao tiếp tốt hơn, tạo môi trường hỗ trợ, giảm các phản ứng tiêu cực.
- Nhóm hỗ trợ cộng đồng (như Autism Speaks, GRASP, ASPEN…): giúp kết nối, chia sẻ và nâng đỡ về thông tin và tâm lý.
5.4. Trị liệu chuyên sâu tại Trị Liệu Tâm Lý Tâm An
Tại Trị Liệu Tâm Lý Tâm An, mỗi kế hoạch trị liệu dành cho người mắc Asperger được thiết kế riêng biệt, dựa trên đặc điểm cá nhân, độ tuổi, mức độ biểu hiện và nhu cầu thực tế.
>> Đọc thêm: Muốn Được Tư Vấn Tâm Lý? Chuyên Gia Sẵn Sàng Hỗ Trợ Bạn
6. Lời Kết: Cùng Tâm An Hiểu Asperger Là Gì
Asperger là gì nếu không phải là một dạng khác biệt trong cách cảm nhận và kết nối với thế giới? Dù không dễ để hòa nhập trong môi trường thông thường, nhưng khi được thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách, người mắc Asperger vẫn có thể sống trọn vẹn, phát huy thế mạnh cá nhân và tìm thấy niềm vui trong những điều rất riêng.
Tại Trị Liệu Tâm Lý Tâm An, chúng tôi luôn lắng nghe và đồng hành với sự kiên nhẫn, đồng cảm và chuyên môn vững vàng. Nếu bạn đang tìm hiểu Asperger là gì vì thấy mình hoặc người thân có những biểu hiện liên quan, hãy để buổi trò chuyện đầu tiên trở thành bước khởi đầu cho hành trình thấu hiểu và chữa lành.
TRỊ LIỆU TÂM LÝ TÂM AN
- Hà Nội: Số 79, ngõ 619 Vũ Tông Phan, phường Khương Đình, quận Thanh Xuân, TP Hà Nội.
- Hồ Chí Minh: Số 123 Hoa Lan, Phường 2, Quận Phú Nhuận, TP Hồ Chí Minh
- Email: therapy.taman@gmail.com
- Hotline: 0886 332 683